dinsdag 19 februari 2013

Individuen als katalysator voor transitie


Interview met Marike van Lier Lels


'Veel bedrijven, organisaties en burgers zijn zich bewust van de noodzaak tot duurzame ontwikkeling. En er is niet alleen bewustzijn, er wordt ook al veel actie genomen op dat gebied. Wat we echter veelal nog missen is een concreet en helder perspectief. Wat is ons collectieve wensbeeld? Hoe ziet onze samenleving eruit als we een nieuw evenwicht zouden vinden? Wat betekent het voor ieder van ons? En wat betekent het voor het (streven onder) onze economie?

Zo’n helder en voor iedereen te begrijpen perspectief zou helpen om het voor alle betrokken partijen concreter te maken. Aanhaken wordt gemakkelijker als je weet wat het einddoel is. En het wordt aantrekkelijker en eenvoudiger om te bepalen welke rol je daar zelf in wilt en kunt nemen. Wanneer het lukt samen helder te krijgen hóe we zouden willen dat onze toekomstige economie en samenleving zal functioneren is er veel gewonnen.

Onze huidige economie is gebaseerd is op het principe van groei. Dat is de motor geweest achter de enorme welvaartsgroei van de afgelopen decennia. Je ziet het aan het toegenomen vermogen van mensen om zich te organiseren, kennis te ontwikkelen en in te zetten en zo waardevolle producten en diensten voort te brengen. In de huidige tijd komen we echter steeds meer met de keerzijde van deze medaille in aanraking. Onze economische groei loopt, in ieder geval zoals die momenteel ‘gericht’ is, tegen haar grenzen aan. Die grenzen hangen samen met de eindigheid van onze planeet.

Om twee redenen zijn we nu toe aan een een vernieuwde werking van onze samenleving. Enerzijds omdat we niet door kunnen en willen gaan met groeien te koste van de veerkracht van de aarde. Anderzijds omdat we al een hoog niveau van welvaart bereikt hebben, in ieder geval in de westerse wereld. Móeten groeien helpt ons niet meer om een hoger niveau van welzijn te breiken. Het zou in onze tijd beter passen als groei gebaseerd zou zijn op hoe snel en op welke gebieden mensen wíllen groeien, en niet op de noodzaak tot groei.

Als we ons geluk willen dienen (en uiteindelijk is dat toch een belangrijke waarde in ieders leven), draagt meer materiële welvaart daar niet meer aan bij. Meer geluk hangt veel meer af van bijvoorbeeld de kwaliteit van sociale contacten, de tijd en ruimte ervaren om van het leven te genieten, zelfwaardering, voldoening en zingeving ervaren en oprechte aandacht voor elkaar.

Hoewel de wens en ook de noodzaak er is, begeven we ons blijkbaar niet ‘vanzelf’ naar die nieuwe richting. Dat heeft te maken met de kracht van het huidige systeem. Het totale systeem dat we samen creëren, maar ook allemaal in zekere zin in ‘vast’ zitten, betreft vrijwel alle aspecten van onze maatschappij: van ‘harde’ financiële en economische belangen tot aan gewoontes, overtuigingen en omgangsvormen. Een voorbeeld is dat mensen eerder bereid zijn te betalen voor materiële zaken dan voor immateriële. Dat komt voort uit onze collectieve overtuigingen en gewoontes.

De vraag die zich aandient is hoe je dan toch een doorbraak kunt creëren? Je zou de samenleving kunnen zien als een samenhang van afzonderlijke individuen die op hun eigen manier invulling geven aan hun leven. Maar ze doen dat wel in onderlinge samenhang: ze beïnvloeden elkaar sterk. De meeste mensen doen wat de omgeving doet. De optelsom van het gedrag van al die individuen bepaalt het gedrag, en daarmee de richting, van de samenleving. Als één of enkele individuen in dat collectief wat anders gaan doen dan de rest, én ze doen dat op een aansprekende manier, dan is de kans groot dat anderen gaan aanhaken. Zo kunnen individuen de collectieve koers veranderen, of bijsturen.

Dan heb je het over persoonlijk leiderschap: leiderschap nemen over je eigen leven. Het houdt in dat iemand ervoor kiest om zijn eigen plan te trekken. Hij of zij baseert zijn mening en gedrag niet op dat van anderen, maar gaat voor zichzelf na wat hij er zelf van vindt. En hij beschikt over het bewustzijn en de moed om daar trouw aan te zijn. Daar gaat een soort ‘zwaan kleef aan-effect’ vanuit. Het werkt vooral wanneer anderen zien dat diegene er plezier en succes aan beleeft. Dan wordt het aantrekkelijk om mee te doen.

Dus in die zin komt verandering altijd voor uit het op individueel niveau tonen van leiderschap. Dat begint met bewustzijn. Gedragsverandering is daar een afgeleide van.

Elke burger kán zich als een dergelijke ‘informele leider’ opstellen. Mensen die aan de top van organisaties zitten kunnen dat ook, net als ieder ander. Wanneer het op dat niveau gebeurt kan er mogelijk veel effect van uitgaan. Omdat we met z’n allen veel macht toekennen aan onze topmensen, heeft ver ontwikkeld individueel leiderschap op dat niveau verstrekkende impact. Wanneer een topman een nieuwe koers uitzet met zijn bedrijf, bijvoorbeeld aankondigt voor duurzame ecologische ontwikkeling te gaan, legitimeert hij daarmee de medewerkers in zijn bedrijf om zich in die richting te begeven. Daar gaat veel vanuit, omdat mensen dan de kans krijgen meer hun hart te volgen bij de invulling van hun werkzaamheden.

Met andere woorden: er is bij mensen wel degelijk een verlangen om betekenisvol te zijn en de eigen verantwoordelijkheid breed te willen nemen en de trots te ervaren die daar bij hoort. Maar zij kunnen alleen uit de voeten met deze drijfveren als de cultuur daar ruimte aan biedt. Als de top daarvoor de weg vrijmaakt kan er veel energie en creativiteit loskomen om aan duurzaamheid en evenwichtige groei te willen werken. De publieke opinie, maar ook de macht van beslissers in het zakenleven is in die zin nu al krachtig en zal, o.a. door social media, nog veel krachtiger worden.

Als het ons lukt om deze verandering te realiseren, is er veel gewonnen. We dienen direct ons eigen welzijn en tevens dat van toekomstige generaties. En er is nog een voordeel. Indien we in de westerse wereld deze koerswijziging voor elkaar krijgen, stellen we daarmee ook een voorbeeld voor opkomende economieën.'



Marike van Lier Lels is beroeps commissaris en bestuurslid van divers adviesraden.


Geen opmerkingen:

Een reactie posten