Op basis van een interview met Jan Walburg, voorzitter RvB Trimbos-instituut
Mentaal vermogen wordt in onze maatschappij steeds belangrijker. Dat te zien aan de cijfers m.b.t. uitval (ziekteverzuim). Terwijl tien jaar geleden lichamelijke aandoeningen nog de belangrijkste verzoorzakers van verzuim waren, is dat nu verschoven naar psychische problemen, met angst op de eerste plaats en depressie op de tweede.
Dat is ook verklaarbaar uit de maatschappelijke ontwikkelingen. Op onze mentale weerbaarheid wordt een steeds groter beroep gedaan. De kennis- en diensteneconomie stelt ons intellectuele vermogen en onze emotionele flexibiliteit voortdurend op de proef. Om je werk goed te doen, om goed te functioneren in de maatschappij, moet je op mentaal niveau voortdurend topprestaties neerzetten. Gevolg is dat ook kleinere verstoringen in de mentale conditie direct nadelige gevolgen voor het functioneren hebben.
Een essentiële vraag is daarom hoe we goed voor onze mentale conditie kunnen zorgen. Om die vraag te kunnen beantwoorden introduceren we eerst de term mentaal welbevinden. Mentaal welbevinden is de mate waarin we het leven positief waarderen over een wat langere periode beschouwd. Het gaat dus om positief in het leven staan.
Uit onderzoek blijkt dat juist dit mentale welbevinden de belangrijkste indicator is voor stabiliteit en goed kunnen functioneren. Uit een vergelijking tussen mensen die ‘niet lekker in hun vel zitten’ en anderen bij wie dat wel zo is, blijkt het mentale welbevinden onze productiviteit en creativiteit gemiddeld met een factor 3, 4 of 5 verhoogd, met uitschieters tot een factor 20. Het effect van mentaal welbevinden op functioneren is dus enorm.
Mentaal welbevinden is niet hetzelfde als kortstondige geluksmomenten. Geluksmomenten blijken nauwelijks positief bij te dragen aan welbevinden en mentale gezondheid. Het komt veel voor dat mensen in hun leven vooral die intensieve geluksmomenten nastreven. Dat ligt ook ten grondslag aan onze materiële gerichtheid: het voortdurend streven naar meer. Uit onderzoek blijkt echter dat een inkomen van circa 47.000 Euro het omslagpunt is waarboven inkomensgroei niet meer leidt tot meer geluk en tevredenheid. Reëel gezien is er dus geen reden om te streven naar een hoger inkomen dan het omslagpunt.
Mentaal welbevinden kun je beschouwen als de tegenhanger van lichamelijke conditie. Het is een basis om te kunnen functioneren en het kan, net als lichamelijke conditie, bewust opgebouwd en onderhouden worden.
De vraag is dus: hoe kun je werken aan je mentale conditie? Uit onderzoek blijkt dat mensen een van binnenuit gemotiveerde drive hebben om zichzelf te blijven ontwikkelen. In ons innerlijk systeem werkt als het ware een beloningsmechanisme dat ons een positieve ervaring geeft als we bezig zijn onszelf te ontwikkelen. Niet zozeer het bereiken van je doel, maar het proces van leren en jezelf verbeteren zorgt al voor deze interne beloning. En juist die beloning - die je kunt zien als de ervaring zinvol bezig te zijn, een doel te hebben, als persoon vooruit te komen - is belangrijk voor ons mentale welbevinden en daarmee voor onze veerkracht.
Dit interne beloningsmechanisme heeft belangrijke consequenties. Als je kijkt naar kinderen dan is goed zichtbaar hoe sterk hun drive is om hun eigen grenzen steeds te verleggen én hoe belangrijk dat is voor hun ontwikkeling. Zelfs de gehele menselijke evolutie is grotendeels bepaald door deze drive. Doordat mensen intrinsiek gemotiveerd zijn om dingen steeds beter te kúnnen, hebben we als mensheid enorme stappen gemaakt.
Maar behalve deze drive voor persoonlijke ontwikkeling ervaren mensen ook belemmeringen en drempels om zichzelf te willen ontwikkelen. Deze kunnen uit de persoon zelf voortkomen of uit de omgeving. Vaak is het een samenspel.
Hoe zorg je dan dat je de ruimte geeft aan je innerlijke drive om jezelf te ontwikkelelen? De sleutel tot de oplossing blijkt te zijn het werken aan een positief levensgevoel. Dat is iets wat je zelf kunt doen, je hebt het zelf in de hand. Een voorbeeld is iemand die op een zeker moment al zijn energie richt op een vervelend probleem. Wanneer je de oplossing niet in beeld krijgt, is deze focus op het probleem en de negatieve ervaring die daar bij hooort, contra-productief voor jou. Op het moment dat je je aandacht op iets anders richt, ben je weer in staat je open te stellen. Je kunt jezelf daarin trainen. Dat openstellen zorgt ervoor dat een veel breder scala aan mogelijkheden in beeld komt. Én het zorgt ervoor dat je ook weer positieve ervaringen toelaat. Je werkt zo dus aan een positief levensgevoel.
Kenmerken van een positief levensgevoel, waar je zelf voor kunt kiezen, zijn:
1. Het besef dat je levensloop bepaald wordt door jouw keuzes en jouw persoonlijk leiderschap. Ook wanneer je omgeving niet meewerkt, of er oneerlijke of nare omstandigheden spelen, moet het toch uiteindelijk van jou komen om een verandering daarin tot stand te brengen.
2. Perspectief hebben in het leven. Het perspectief, dat wat je met je leven probeert te doen, zal om goed voor je persoonlijk welbevinden te zorgen, aan moeten sluiten bij je diepste verlangens en principes. Een perspectief dat daar onvoldoende recht aan doet, levert je innerlijke strijd op, geen welbevinden.
Naast deze twee belangrijke pijlers spelen ook bepaalde vaardigheden en gedragingen een rol. Daarbij gaat het om een gezonde leefstijl en lichamelijk actief zijn, je verbinden met anderen en kleine alledaagse dingen weten te waarderen.
Mensen die goed in staat zijn hun innerlijke ‘drive voor ontwikkeling’ de ruimte te bieden en voor hun mentale welbevinden te zorgen hebben dus meer leiderschap over hun eigen leven en functioneren. Het is maatschappelijk gezien heel interessant om hierop in te zetten. Mensen leven dan immers productiever, dragen meer bij, én ze leven langer gezond. Ook dat laatste blijkt uit een interessant onderzoek: Nonnen die met een positieve houding in het klooster zijn gegaan, blijken tien jaar langer te leven dan nonnen voor wie dat niet geldt.
Het onderwijs kan hier een mooie rol in nemen. In de eerste plaats door het besef bij te brengen dat je zelf bepaalt hoe je tegen de wereld aankijkt. En in de tweede plaats door bewustmaking van ieders persoonlijke missie en intrinsieke motivatie. Je kunt je immers afvragen hoe je ooit leiderschap zou kunnen ontwikkelen op basis van een doel, een streven, dat geen recht doet aan je eigen principes?’ Iemands leiderschap wordt versterkt wanneer hij handelt vanuit een groter besef waar hij voor wil gaan, waar hij warm voor loopt. Als het onderwijs een student leert hoe hij zichelf in het leven kan toetsen of hij nog op het juiste spoor zit van zijn meest wezenlijke uitgangspunten, dan heeft het onderwijs belangrijk bijgedragen aan de vorming van zijn persoonlijkheid.
Je ziet al wel dat steeds meer bedrijven en instanties aandacht hebben voor het mentaal vermogen en erin willen investeren. Politiek gezien zou het ook zeer interessant zijn, maar daar komt de focus hierop nog maar mondjesmaat van de grond. Om op dit gebied echt een kentering te realiseren heb je ‘helden’ nodig. Mensen die het leiderschap tonen om dit tot speerpunt te maken. We weten dat het kan: er zijn in de wereld prachtige voorbeelden die laten zien dat één individu het verschil kan maken en vele mensen kan meenemen in een ontwikkeling vanuit een positieve grondhouding. Denk bijvoorbeeld aan Mandela.
Je ziet in de wereld veel slecht leiderschap en weinig goed leiderschap. Goed leiderschap zorgt voor het creëren van maatschappelijke meerwaarde. Goed leiderschap gedeit op een hoge mate van persoonlijk welbevinden. Als je immers positief bent over je leven en over jezelf, pas dan kun je genereus zijn, je maximaal inzetten gemeenschappelijke doelen en jezelf waar nodig op zij zetten.
Dr. Jan Walburg is voorzitter RvB Trimbos-instituut. Trimbos-instituut is een kennisinstelling die zich richt op geestelijke gezondheid en verslavingspreventie. De missie is het verbeteren van de kwaliteit van leven door middel van kennis.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten